Það er magnað hvað orð geta haft mikil tilfinningaleg áhrif á fólk. Og þá er ég ekki að tala um orð í samhengi, í ræðu og riti, heldur einstök orð, eins og þau standa í orðabókinni. Orð eins og sími, flugvél, penni, brauðrist, málverk. Ég gæti nefnt hátt í 100.000 orð í viðbót.
Ég er í hóp á Facebook sem heitir Málvöndunarþátturinn. Fyrir skömmu hófst þar umræða um orðið flugviskubit. Flugviskubit er samviskubit sem flugfarþegar fá yfir því að ferðast með flugvél, vegna slæmra umhverfisáhrifa frá flugferðum. Skemmtilegt og hnyttið orð, finnst mér. En það eru ekki allir sammála því.
Því mönnum var heitt í hamsi þarna í Málvöndunarþættinum. Gífurlega heitt. Virkir í athugasemdum eru reiðir. Menn tóku upp heykvíslarnar og vildu hefna sín. Fara niður á Austurvöll og mótmæla. Sumir kalla þetta orðskrípi. Sumum var meira að segja svo heitt í hamsi að þeir settu reiðikall við spurninguna um orðið.
Skoðum nokkur ummæli:
„Ömurlegt“
„Fáviskubit er algengt meindýr í áróðursherferðum. Samviska er þýðingarlán úr conscientia. Orðskrípið flugviskubit er myndað með tilliti til hljóms en ekki hugsunar. Þess vegna er það misheppnað.“
„Hverslags vitleysa er þetta eiginlega? Á þetta að vera íslenskt orð og ef svo er hvað þýðir það eiginlega mér er spurn?“
„Mér finnst flugviskubit alveg rosalega vont orð og ekki í neinu samhengi við það að skammast sín fyrir að fljúga oft. Hvað er flugviska?“
„Hvað þýðir þetta orðskrípi eiginlega?!“
„Flugviska er ónothæft orð. Það er villandi, skýrir sig ekki sjálft, á að merkja allt annað en það segir.“
„sammála. Afspyrnu asnalegt orðskrípi sem þýðir ekkert.“
„„Flugviskubit“ er augljóslega mjög villandi hugtak yfir fyrirbæri sem áður hefur verið nefnt „flugskömm“. Sá sem hefur flugvisku hlýtur að vera „flugvitur“, þ.e. hann hlýtur að hafa mikla þekkingu á og reynslu af flugi.“
„Flugviskubit? Eitthvað sem bítur í flugviskuna? Hvað merkir flugviska? Hvor býr yfir flugvisku, flugmaðurinn með sitt vit á eðli flugs og flugvéla eða flugfarþeginn sem veit lítið annað um flug og flugvélar heldur en það hvernig flugvélar líta út og hvar farþegasætin er að finna? Orðskrípið „flugviskubit“ er m.ö.o. byggt á misskilningi. Þegar hafa komið fram nothæf orð um fyrirbærið, s.s. flugskömm, flugskömmusta o.s.frv.“
Þetta er greinilega hitamál. Það tekur tíma að venjast nýyrðum í málinu. Við tökum þau ekki í sátt fyrr en við vitum hvað þau þýða. Og jafnvel ekki þá.
Ég hef til dæmis fengið nokkur skilaboð frá lesendum orðabókarinnar um orðið hrútskýring. Sumir virðast einfaldlega ekki vera sáttir við að það sé til yfir höfuð.
Hvað sjálfan mig snertir, þá var ég aldrei sáttur við orðið þúsöld, sem þýðir þúsund ár. Og mér tókst aldrei almennilega að venjast því að kalla internetið alnetið. Mér finnst orðin brúðkaupsfínn, lasarus og bumbubúi vera skemmtilega óþolandi. Og svona fyrst ég er byrjaður, þá hef ég aldrei kunnað almennilega við orðin duttlungar og duttlungafullur.
En þetta er einmitt fegurðin við íslenskuna: Við getum búið til ný orð og hugtök ef okkur finnst þau vanta í málið. Það hefur lítið upp á sig að kvarta yfir tilvist orða. Einhverjir hafa búið þau til af því að þeim fannst þau vanta. Orðin eru til og einhverjir nota þau. Látum þá svo vera. Slökum á og lifum og njótum.
Við megum vissulega hafa skoðun á því hvort nýyrði séu vel eða illa heppnuð, óþolandi eða ekki. Ef við erum ósátt við tilvist þeirra eða finnst þau misheppnuð, þá bara notum við þau ekki. Við getum þá líka bent á önnur orð sem okkur finnst betur heppnuð og jafnvel hvatt aðra til að nota í staðinn.
Verum bara ánægð með að það séu einhverjir þarna úti sem búa til nýyrði handa okkur sem vantar í tungumálið og aðrir geta notað. Íslenskan þarf á því að halda!
