Það er komin mynd á vefinn og greinargerðina. Enn vantar einhver almennileg og ekki allt of klisjukennd lokaorð í hana.
Það eru komin fjörutíuogtvö orð í safnið.
Tveir af þremur hlaðvarpsþáttum eru orðnir opinberir. Sá þriðji verður gerður aðgengilegur í dag eða á morgun. Þá má nálgast á Orðabókarvefnum og í gegnum iTunes.
Stofnaður hefur verið Twitter-aðgangur undir nafninu Málfarslögreglan.
Ég er í verslunarhugleiðingum í þetta sinn. Eða kannski kauphugleiðingum. Því ég var að hugsa um sagnorðið versla.
Að kaupa og versla
Ég get bara ekki að því gert, en það fer óstjórnlega mikið í taugarnar á mér þegar fólk segist hafa verslað tiltekna hluti. Dæmi:
Ég verslaði þessa skó hjá ykkur í gær en þeir eru of stórir. Ég þarf að skila þeim.
Þarna var sagnorðið versla notað vitlaust. Viðskiptavinurinn hefði átt að segja að hann hefði keypt skóna.
Sögnin versla hefur víðtækari merkingu en sögnin kaupa. Hún felur í sér bæði kaup og sölu. Það er hægt að versla með alls konar hluti. Kaupmaður sem verslar með matvæli selur viðskiptavinum sínum mat sem hann hefur líklega keypt af matvælaframleiðanda eða heildsala.
Svo er hægt að versla við einhvern. Viðskiptavinur sem verslar við áðurnefndan kaupmann kaupir mat af honum.
Við förum út í búð að versla. En við verslum ekki einstaka hluti. Við verslum ekki föt, við verslum ekki mjólkurfernur, við verslum ekki jólagjafir og við verslum heldur ekki bækur. Við kaupum þessa hluti.
Hér á eftir kemur málfræðileg ástæða fyrir þessu – og haldið ykkur nú fast.
Sögnin kaupa er áhrifssögn. Eins og allir vita, eða ættu a.m.k. að vita, þá stýra áhrifssagnir falli fallorðsins sem fylgir á eftir þeim.
Fallorðin sem áhrifssagnirnar stýra kallast andlag. Andlagið er alltaf í aukaföllum, þ.e.a.s. þolfalli, þágufalli eða eignarfalli – sögnin kaupa stýrir til dæmis þolfalli. Dæmi:
Ég keypti þennan síma því hann var á svo góðu tilboði.
Þarna var „þessi sími“ í þolfalli.
Sögnin versla er hins vegar ekki áhrifssögn. Hún er áhrifslaus sögn og stýrir þar af leiðandi ekki falli. Hún hefur ekki áhrif á fall fallorðsins sem kemur á eftir henni, en forsetningin sem fylgir á eftir henni, t.d. forsetningarnar „með“ og „við“ stýra hins vegar falli fallorðsins sem á eftir kemur.
Þetta er svo einfalt, krakkar mínir.
Í ritmálssafni Orðabókar Háskólans má þó sjá sögnina versla hegða sér eins og áhrifssögn sem stjórnar þágufalli. Dæmi eru um að menn hafi verslað vörum sínum eða verslað kjöti. Í þessum dæmum hefur sögnin sömu merkingu og sögnin selja. Dæmi:
Hann verzlaði vörum sínum á Eyrarbakka.
Miðað við orðfar margra Íslendinga virðist sögnin versla nú vera orðin að áhrifssögn sem stýrir þolfalli eins og sögnin kaupa og hefur þá svipaða merkingu.
Kannski má líta á þetta sem eðlilega þróun í tungumálinu – ég veit það ekki. En mér finnst hún a.m.k. vera til hins verra og finnst að við ættum að koma í veg fyrir hana.
Opnunartími og afgreiðslutími
Á meðan ég er í þessum kaup- og verslunarhugleiðingum, þá datt mér líka í hug að minnast á opnunartíma staðanna þar sem við kaupum allt sem okkur vantar.
Ég er dálítið ósáttur við þennan opnunartíma. Hann er allavegana ekki alltaf notaður rétt. Mig langar frekar til að tala um afgreiðslutíma.
Ég prófaði að gúgla þessi tvö orð; opnunartíma og afgreiðslutíma.
Afgreiðslutími fær 280.000 atkvæði hjá Google. Ikea, Smáralind, Kringlan Byko og Stöð 2 fá öll prik fyrir að auglýsa afgreiðslutíma á vefjum sínum.
En opnunartími hefur samt vinninginn, með 1.250.000 atkvæði. Krónan, Brimborg, Hagkaup, Bónus. Pósturinn og verslunarmiðstöðin Fjörður fá skömm í hattinn fyrir að auglýsa opnunartíma.
Af hverju? Gæti einhver verið að spyrja.
Af því að opnunartími er tíminn þar sem búðin er opnuð. Lokunartími er aftur á móti tíminn þar sem henni er lokað.
Ef opnunartími er klukkan 9:00 á morgnana og lokunartími klukkan 18:00, þá er afgreiðslutíminn frá klukkan 9:00 til 18:00.
Svo vil ég líka benda á það, svona í framhjáhlaupi, að búðir opna ekki og þær loka ekki heldur, heldur eru þær opnaðar og þeim er lokað.
Getum við breytt þessu, krakkar? Og notað afgreiðslutímann og opnunartímann rétt?
Ég ætla að vera á persónulegum nótum í þetta sinn. Ég var nefnilega að hugsa um atviksorðið „persónulega“.
Í blaðagreinum, bloggpistlum og misgáfulegum umræðum virkra í athugasemdum á samfélagsmiðlum og í athugasemdakerfum fréttavefja finnst öðrum hverjum manni eittvað persónulega. Dæmi:
Mér finnst persónulega að Dagur eigi að segja af sér.
Sérstaklega sýnist mér þetta orð vera notað af þeim sem vilja sýnast gáfulegir eða málefnalegir en eru það ekki. En það er nú bara mín persónulega tilfinning og ekki byggð á neinum vísindalegum rannsóknum.
Mér finnst persónulega að orðið „persónulega“ sé ofnotað í íslensku og þá sérstaklega í ritmáli á internetinu.
Það sem mér finnst persónulega er ekkert öðruvísi en það sem mér finnst. Persónuleg reynsla mín er alveg sú sama og reynsla mín og persónulegar skoðanir mínar og persónulegt álit mitt eru alveg þau sömu og skoðanir mínar og álit mitt.
Í staðinn fyrir að segja „mér finnst persónulega“ eða „persónulega finnst mér“ er nóg að segja „mér finnst“.
Því þegar menn segja frá sjálfum sér, hvort sem það eru skoðanir, lífsreynsla eða eitthvað annað, þá felst það í orðunum að þetta eru persónulegar skoðanir, lífsreynsla eða venjur hvers og eins og því er óþarfi að taka það sérstaklega fram.
Þess vegna finnst mér persónulega að þessu orði sé víðast hvar ofaukið. Ég vona persónulega að við getum í sameiningu dregið úr notkun á þessu persónulega orði.
Hér á eftir verður flutt lítil stefnuskrá sem gefur tóninn fyrir það sem fjallað verður um í komandi þáttum.
Málfarslögreglan ætlar að fjalla um málvillur, stafsetningarvillur og klaufalega orðanotkun í íslensku máli. Það er sama hvaðan villurnar koma. Fjölmiðlafólk, bloggarar, virkir í athugasemdum, greinahöfundar, viðmælendur í sjónvarpi og útvarpi – allir sem tjá sig opinberlega í ræðu og riti verða undir sömu smásjánni.
Málfarslögreglan ætlar að gagnrýna allar villur, hversu smávægilegar eða ómerkilegar sem þær kunna að vera.
Málfarslögreglan er sjálf ekki undanþegin gagnrýni. Hlustendur sem verða varir við staðreyndavillur eða ranga málnotkun hjá Málfarslögreglunni eru hvattir til að láta í sér heyra. Best er að nota gamla góða tölvupóstinn til slíkra samskipta, en hægt er að senda póst í gegnum vefinn ordabokin.is.
Málfarslögreglan vill auka veg og vanda íslenskunnar og ætlar því að koma með tillögur til úrbóta hér í þáttunum þegar hún rekst á málvillur, hvers eðlis sem þær eru.
En hér er líka ætlunin að flytja fræðandi pistla um íslenskt mál og málnotkun og segja frá því sem vel er gert.
Málfarslögreglan ætlar að vera fræðandi, en um leið skemmtileg.
Heimili og varnarþing Málfarslögreglunnar verður vefurinn ordabokin.is. Þar má nálgast hlaðvarpsþættina og fleira skemmtilegt og spennandi efni.
Málfarslögreglan vill fá íslenskunörda, málfarsfasista og stafsetningarperverta landsins í lið með sér. Hlustendur sem vilja koma einhverju á framfæri við Málfarslögregluna, s.s. ábendingum um stafsetningarvillur, málvillur eða annað sem tengist íslensku máli mega senda tölvupóst á netfangið malfarslogreglan@ordabokin.is.
Það er líka hægt að hafa samband á Fésbókinni og á Twitter. Tenglar á Fésbókar- og Twittersíður Málfarslögreglunnar eru á vefnum ordabokin.is.
Þá er þessari litlu stefnuskrá lokið. Ég hlakka til samfylgdarinnar í komandi þáttum. Skemmtið ykkur vel þar til í næsta þætti og gerið allt sem ég mundi gera.
Skjáskot af vefnum ordabokin.is tekið 25. nóvember 2016Í tvær og hálfa viku er ég búinn að fikta í uppsetningu á vefnum. Ég keypti þemað Flatbase til að laga útlit vefsins að skissum sem ég teiknaði.
Nú er tilbúin frumútgáfa af aðalvefnum sem virkar nokkurn veginn eins og ég vil hafa hana. Það vantar enn allt innihaldið. Ýmsar fínstillingar og breytingar á smáatriðum eru eftir. Einnig er ekki víst að núverandi litir fái að halda sér. Ef vefurinn væri hús væri hann núna orðinn fokheldur.
Næstu daga ætla ég að gera nokkrar notendaprófanir. Því allir sem eitthvað hafa fjallað um miðlun efnis á vefnum og undirbúning vefverkefna eru sammála um gagnsemi notendaprófana.
Notendaprófun snýst um að fylgjast með einum notanda í einu nota vefinn. Þannig má komast að því hvernig notendur hegða sér á vefnum og mögulega finna villur, sjá hvað má bæta og hverju er ofaukið. Mælt er með því að prófa lítið í einu en oft, ekki þarf að fá marga notendur í hvert skipti og ekki þarf að hafa áhyggjur af því hverjir eru prófaðir.
Nú þegar er ein prófun búin. Ég á eftir að fá tvo til þrjá notendur í viðbót.
Það hefði verið snilld að geta opnað orðabókarvefinn í dag, jafnvel við hátíðlega athöfn. En því miður er hann of stutt á veg kominn til að það sé hægt.
Held bara opnunarpartý að ári liðnu.
Í dag verður þessi mynd af Holu íslenskra fræða að duga:
